Software begint vaak als iets moois. Denk bijvoorbeeld aan Google dat razendsnel de informatie vond die je zocht of Facebook dat ons in contact bracht met vrienden. Maar veel grote softwarebedrijven doorlopen tegenwoordig een patroon dat schrijver en activist Cory Doctorow treffend omschrijft als ‘enshittification’: een proces van verloedering dat zich in drie fases voltrekt.
Drie fases van software-verloedering
- Een goed begin: de software wordt gelanceerd met een innovatief idee dat gebruikers aantrekt. In deze fase draait alles om gebruiksgemak en waarde voor de klant.
- Lock-in en controle: gebruikers raken afhankelijk van het platform en investeren tijd en data, waardoor overstappen lastig wordt. Dit gebeurt bijvoorbeeld doordat systemen niet makkelijk koppelen met andere software of door subtiele drempels in gebruik.
- Misbruik van de gebruiker: nu gebruikers vastzitten, verplaatst de focus zich naar winstmaximalisatie. Advertenties krijgen voorrang op echte zoekresultaten, service verslechtert en gebruikers krijgen minder grip op hun eigen data. De software blijft nét goed genoeg om niet massaal te worden verlaten, maar het oorspronkelijke gemak en de waarde verdwijnen.
Hoe kunnen we dit tegengaan?
Doctorow benoemt drie oplossingen om deze achteruitgang tegen te gaan:
- Meer concurrentie: Als gebruikers makkelijk kunnen overstappen, moeten bedrijven scherp blijven en kwaliteit leveren.
- Regulatie: Beleidsmakers kunnen ingrijpen om monopolies en misbruik te voorkomen.
- Interoperabiliteit: Software moet makkelijker samenwerken, zodat gebruikers niet vastzitten in één systeem.
De kracht van maatwerk software en API-koppelingen
Op mijn werk heb ik gemerkt dat het deel van de oplossing waar wij zelf de meeste invloed op hebben interoperabiliteit is. Wanneer systemen goed met elkaar kunnen praten via API’s, ontstaat er vrijheid. Gebruikers kunnen verschillende tools combineren en aanpassen aan hun behoeften, in plaats van opgesloten te raken in één software-ecosysteem dat steeds minder waarde biedt.
Met maatwerk software en slimme koppelingen kun je bijvoorbeeld:
- Data soepel verwerken tussen verschillende systemen.
- Nieuwe functionaliteiten toevoegen zonder je hele infrastructuur om te gooien.
- Flexibiliteit behouden om in de toekomst snel te schakelen of nieuwe tools in te passen.
- Controle houden over je softwarelandschap
Het verloederingsproces dat Doctorow beschrijft is misschien onvermijdelijk voor sommige grote platformen, maar dat betekent niet dat je er niets tegen kunt doen. Door bewust te kiezen voor open systemen, modulair opgebouwde software en duidelijke API-koppelingen, kun je als gebruiker of organisatie zélf de regie houden.
Dit artikel is geinspireerd door de talk van Cory Doctorow op CloudFest 2025: With Great Power Came No Responsibility: How Enshittification Conquered the 21st Century and How We Can Overthrow It